Blog Yazısı No:1

Yaratıcı kültür endüstrilerine dair…

Günümüzde fikri mülkiyete dayalı yaratıcı üretimlerin, ekonomik sürdürülebilirliğin ve gelecek vizyonlarının en güçlü paydaşlarından biri olan kreatif endüstriler, diğer adıyla yaratıcı kültür endüstrileri, farklı yaratıcı sektörlerin birleşimidir. Bu sektörler; tasarım meslekleri (endüstri ürünleri tasarımı, grafik tasarım, iç mimarlık, mimarlık, moda tasarımı, peyzaj tasarımı, vb.), baskı ve matbaa, el sanatları, plastik sanatlar, edebiyat, dizi, sinema, performans sanatları, müzik, reklam, antika piyasası, dijital oyun, yazılım ve yeni medyayı kapsar. Kreatif endüstrilerin temelinde karmaşık toplumsal sistemlerdeki kişisel ve kitlesel tercihler yer alır.

“Kültür endüstrisi” terimi, ilk kez Theodor W. Adorno ve Max Horkheimer’ın 1944 tarihli Aydınlanma Diyalektiği kitabında, kitlesel kültür yerine standartlaşma ve tek tipleşme bağlamında kullanılmıştır. Bu eleştirel yaklaşım, kültürel üretimin de bir meta olarak algılanmasını sağlayan önemli adımlardan biri olmuştur. Kültür veya kreatif endüstrilerde orijinallik ve yenilikçiliği destekleyen politikalar, yatırımlar ve eğitim kadar teknoloji de itici bir güçtür. Endüstri devriminden sonra teknoloji ve kitlesel iletişimin artmasıyla müzik, roman, sinema ve radyo gibi kitle kültürü üretimleri “kültür endüstrisi” olarak anılmaya başlamıştır. Değişen ekonomik koşullar, çevresel faktörler, duyarlılıklar ve gelişen teknoloji ile birlikte bilginin yaygınlaşması, kaynakların tükenmesi ve/veya siyasi krizler erişilebilirliği zorlaştırmış ve kültür 90’lı yılların başlarında üretilen ve tüketilen bir değer olarak kendini göstermeye başlamıştır. Dijital teknolojilerin hızlı ilerlemesi ile küresel bir dijital kültür ekonomisinden bahsedilmektedir. Birleşik Krallık’ta 2015 verilerine göre hizmet ihracatının %9.4’ü ve ürün ihracatının %5.2’si kreatif endüstrilerden gelirken, 2017’de yayınlanan Avrupa Güzel Sanatlar Vakfı (TEFAF) raporuna göre İngiltere, özel sanat piyasasında dünyada ikinci büyük oyuncudur. Türkiye’de ise, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından verilen Ar-Ge ve tasarım hizmetlerine ilişkin destekler, Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nün çalışmaları, Yaratıcı Endüstriler Konseyi Derneği ve kalkınma ajansları, Grafikerler Meslek Kuruluşu, Görsel Efekt ve Animasyon Sanatçıları Derneği gibi meslek kuruluşlarının çalışmaları, fuarlar, sergiler, festivaller ve yarışmalar son on yıl içinde kreatif endüstriler için olumlu gelişmelerdir. Ancak kreatif endüstriler için kültür politikaları ve altyapı sağlayıcı veri ve bellek çalışmaları, araştırma, rapor ve yayınlar henüz yeterince bütüncül ve kapsayıcı değildir.

Peki, kreatif endüstrilerden kimler faydalanıyor? Ne yazık ki, bu alanda kadınlar erkeklerle aynı oranda yer alamıyorlar. Sanat ve tasarım eğitimi alan kadınların sayısı erkeklerden fazla olmasına rağmen, kreatif endüstride çalışan ve karar verici konumunda olan kadınların sayısı oldukça düşük. 1992’den beri kreatif endüstrilerde faaliyet gösteren Orchard.co.uk’in verilerine göre, Birleşik Krallık’ta 2018/19’da yaratıcı sanatlar ve tasarım kurslarına kayıt olan öğrencilerin %65’i kadın olmasına rağmen, iş başvurularında kadınların oranı 2021’de %41 ve 2020’de %30’dur. Birleşik Krallık’ta kreatif işgücünün %78’i erkektir. 2019’da EWA – Avrupa Kadın Görsel-İşitsel Ağı’nın verilerine göre, Amerikan sinemasında kadınlar besteci ve görüntü yönetmeni olarak çok nadir görülürken, yönetmen, yazar, editör ve yapımcı olarak kısmen yer almaktadırlar. Kadınların hâkim olduğu meslekler yapım tasarımcılığı, oyuncu yönetmenliği ve kostüm tasarımcılığıdır. Karar verici ve kilit kreatif rollerin erkek egemen olduğu bir diğer alan da animasyondur. WIA- Women in Animation organizasyonunun 2019’daki verilerine göre, animasyon ve sanat okulu öğrencilerinin %60’ından fazlası kadın olmasına rağmen, profesyonel rollerde kadınların oranı %20-40 arasında kalmaktadır.

Gelecek yazılarımızda buluşmak üzere…

nazlı eda noyan